مباحثه چیست؟
در پاسخ به پرسش مباحثه چیست؟ باید گفت: مباحثه تمرین تقویت بیان و فن سخن‌وری است. به علاوه نوعی ممارست برای کلاس‌داری و تدریس است. هم‌اندیشی در مباحثه باعث برطرف شدن اشکالات و بدفهمی‌ها می‌شود. و در بسیاری اوقات اندیشه‌ای نو را در پی دارد.
واقعا مباحثه چیست؟
حتما کلمه (مباحثه) را تاکنون زیاد شنیده‌اید. بیشتر اساتید مخصوصا در سالهای ابتدای طلبگی روی این مساله تاکید زیادی دارند.
اساتید، غالبا به طلاب گوشزد می کنند که مباحثه را فراموش نکنند.
مباحثه یک سنت قدیمی است که از سالهای گذشته در حوزه های علمیه متداول است.
تحقیقات جدیدِ روز مُهر تایید بر این روش زده است.
به طوری که امروزه, مباحثه کردن یکی از بهترین شیوه‌های یادگیری به شمار می‌رود.
با این حال جای بسی افسوس است که امروزه در حوزه های ما، این سنت خوب کمرنگ شده.
متاسفانه برنامه ریزی غلط درسی و زندگی پرمشغله دو مشکل عمده هستند که به این مشکل دامن می زنند.
آرام آرام مباحثه را از زندگی طلبگی جدا می کنند.
ما قصد داریم در چند مقاله به صورت دقیق تر پیرامون این سنت قدیمی و شاید هم به روز با شما سخن بگوییم.
مقدمه‌ای درباره مباحثه
در پاسخ به این پرسش که مباحثه چیست؟ باید گقت:
مباحثه، از آداب درس خواندن است.
اساتید در آغاز شروع به تحصیل طلاب، آنان را به مباحثه تشویق می‌کنند.
اساتید پنج مرحله را برای ماندگاری درس در حافظه و فهم بهتر آن پیشنهاد می‌کنند:
- پیش مطالعه که قبل از شروع درس صورت میگیرد
- شرکت سر کلای درس با حواس جمع و تمرکز بالا
- مطالعهی پس از درس (یا همان پس مطالعه)
- مباحثه
- خلاصه نویسی
مباحثه تمرین تقویت بیان و فن سخن‌وری است.
به علاوه نوعی ممارست برای کلاس‌داری و تدریس است.
هم‌اندیشی در مباحثه، باعث برطرف شدن اشکالات و بدفهمی‌ها می‌شود. و در بسیاری اوقات اندیشه‌ای نو را در پی دارد.
تعریف مباحثه
مباحثه عبارت است از:
- جریان کاوش و جست وجوی جمعی، برای
- یافتن پاسخ سؤال
- پیدا کردن راه حل مشکل
- یا تثبیت و تعمیق یک سری مفاهیم و گزاره‌های آموخته شده
از طریق گفت وگو و تبادل دیدگاه ها و نظرات، به گونه ای که متضمن نوعی تأثیر و تأثر متقابل باشد.
جایگاه و اهمیت مباحثه
همانطورى که اشاره شد مباحثه یکى از ویژگی‌هاى نظام آموزشى حوزه‌هاى علمیه مى باشد.
این سنت نیکوى علمى که شاید یکى از بهترین و موثرترین شیوه فهم عمیق و فراگیرى سریع علوم و معارف است براساس روش قرآنى: [مجادله بأحسن] مى باشد و از سلف صالح و علماى ربانى به ما ارث رسیده است.
البته این روش در کلمات ائمه معصومین(علیهم السلام) به عنوان:
- نظرگیرى
- جمع بندى آراء
- انتخاب بهترین قول
مطرح شده است.
به یکى از آن کلمات از امیرمومنان على(علیه السلام) اشاره مى‌شود:
واضمم آراء الرجال و اختر اقربها الى اصواب ابعدها عن الارتیاب – همه نظریات را در کنار یکدیگر قرار داده و نزدیک‌ترین آنها به حق راانتخاب و دورترین آنها را رها کن.
در کتاب آداب المتعلین که یکى از بهترین کتابها در زمینه روش آموزش و مولف آن خواجه نصیر طوسى مى باشد به مسئله مباحثه اشاره مى کند و مى فرماید:
و لابد لطالب العلم من المطارحه و المناظره … و قیل مطارحه ساعه خیر من تکرار شهر – براى یک دانشجو طرح مسائل و مناظره یکى از ضروریات مى باشد: گفته شده : یک ساعت مباحثه بهتراز تکرار یک ماه درس مى باشد.
ایشان در جای دیگری می‌فرمایند:
و طالب علم لازم است که به گفت‌گو و مناظره بپردازد.
این گفت‌وگو باید هم‌راه انصاف و آرامش و تفکر باشد.
از فریاد و خشم باید دوری کرد؛ زیرا مناظره و گفت‌وگو هم‌اندیشی است و هم‌اندیشی برای دریافتن درستی است و رأی درست تنها با تفکر و انصاف حاصل می‌شود و با خشم و خروش به چنگ نمی‌آید.
فایدۀ گفت‌وگو و مباحثه قوی‌تر از تکرار صرف است. زیرا مباحثه، تکرار است به اضافۀ شی دیگر.
مشهور است که ” ساعتی مباحثه بهتر از یک ماه تکرار است.” اما باید توجه داشت که مباحثه با فرد منصف و راست طبع باشد و از گفت‌وگو با فرد عیب‌جو و ناراست پرهیز باید کرد. زیرا طبیعت راهزن است و اخلاق سرایت‌گر و هم‌نشینی اثرگذار
مباحثه را در رشته‌های خاص منحصر نکنیم
قبلا چنین معمول بوده که فقط در دروس رسمى حوزه مانند: ادبیات، فقه، اصول و… مباحثه انجام گیرد؛
اما باید توجه داشته باشیم که:
نباید این شیوه را در یک یا چند رشته منحصر کنیم.
ضرورت دارد که آن را در تمام علوم اسلامى همچون تفسیر، تاریخ، اقتصاد، سیاست و دیگر مباحث لازم و حیاتى در حلقه‌هاى چند نفرى طلاب مباحثه کنیم .
در آن صورت است که اثرات علمى آن در حوزه ها نمود بیشترى خواهد داشت؛ و حوزه هاى علمیه از کارائى بالائى برخوردار خواهد بود.
تحقیقات جدید نیز روشن کرده است که مباحثه های گروهی نسبت به سایر مراحل آموزشی از نوعی برتری برخوردار است.
فواید مباحثه
مباحثه فواید منحصر به فردی دارد از جمله:
- پیشگیری از بدفهمی
- مصون ماندن از اظهارات نادرست
- خضوع علمی و خویشتن‌داری از اظهارنظرهای شتاب‌زده و نسنجیده؛ به ویژه آنکه همه افراد شرکت کننده در نظام تعلیمی حوزه، در هر درسی، مطالب استاد را با یکی دو تن مباحثه می‌کنند که خود برای رسیدن به فهم درست و مراد مؤلف بسیار مؤثر است.
در سالهای اخیر، با توجه به تحولات روشی و فراهم شدن تسهیلاتی همچون ضبط دروس و امکان دست‌یابی سریع به مطالب درس، این سنّت، کمرنگ شده است.
امید است شما طلاب عزیز، با بهره‌گیری از بهترین روش‌های مباحثه‌ای، موفق به یادگیری سریعتر و صحیح‌تر شوید. و این سنّت حسنه سلف صالح حوزه‌های علمیه را احیا نمایید.
